Verpleegsters, vrachtwagenchauffeurs, bewakers… nachtwerk komt voor in veel beroepen. Je zult zelf waarschijnlijk wel merken dat ’s nachts werken meer van het lichaam vraagt dan werken overdag. Nachtwerk kan heel plezierig zijn. Er is minder afleiding, je hebt minder last van files en de sfeer is ’s nachts heel anders dan overdag. Voor sommige gezinnen past het heel goed in de dagelijkse gang van zaken als één van de beide partners in de nachtdienst werkt.
Biologische klok
De keerzijde van nachtwerk is dat het niet altijd zo goed is voor de gezondheid. Dit heeft te maken met de verstoringen van de biologische klok. De laatste tijd wordt er steeds meer bekend over de werking van de biologische klok en het belang voor de gezondheid om daar rekening mee te houden. Dit jaar ontvingen Amerikaanse onderzoekers de Nobelprijs voor Geneeskunde voor onderzoek naar de effecten van veranderingen in de biologische klok.
Er worden heel veel processen in het lichaam direct aangestuurd door de biologische klok. In de nacht staan daarom veel functies in het lichaam op een laag pitje. De spijsvertering bijvoorbeeld, maar ook de lichaamstemperatuur, hormoonspiegels en zelfs de urineproductie zijn anders in de nacht. Als je hier geen rekening mee houdt, kunnen allerlei lichamelijke klachten ontstaan, zoals spijsverteringsklachten, hart- en vaatziekten, diabetes en depressie. Tijdens nachtdiensten kan de biologische klok verstoord raken, wat kan leiden tot slaapproblemen en vermoeidheid. Daardoor ben je minder alert en dat kan weer gevolgen hebben voor de veiligheid op het werk. Je let net iets minder goed op of vergeet kleine, maar essentiële maatregelen te nemen, waardoor bijvoorbeeld het risico op beknelling in machines groter wordt. Ook de productie lijdt onder vermoeidheid.
Leestip: 'Participatiewet: Waar een wil is, is een weg… zelfs op één been'
Gezond nachtwerk
Dit klinkt alsof nachtwerk eigenlijk heel ongezond is, maar gezond werken in de nachtdienst is wel degelijk mogelijk als er rekening gehouden wordt met de biologische klok. Eet ’s nachts lichte maaltijden, het lichaam kan geen zware vette maaltijden verwerken. De biologische klok zorgt ervoor dat de insulinespiegel ’s nachts laag is. Eet tussendoor geen vette producten zoals chips en beperk de hoeveelheid suiker. Eet liever noten en groente.
Naast het dag-nachtritme kent het lichaam ook een ritme voor maaltijden. Houd daarom een regelmatig patroon aan van drie maaltijden per dag. ’s Avonds een warme maaltijd, in de nacht een lichte maaltijd (de lunch) en ’s ochtends een licht ontbijt voor het slapen. Eet tijdens de avondmaaltijd en ’s nachts vooral eiwitten. Deze houden je wakker. Je vindt eiwitten onder andere in zuivelproducten, (mager) vlees, magere vis, peulvruchten, kaas en noten. Eet aan het eind van de dienst en voor het slapen een klein ontbijt, bijvoorbeeld een mueslibol of fruit, om te voorkomen dat je honger krijgt.
Veel drinken
Drink veel water en thee. Wees matig met koffie en alcohol. Het is misschien verleidelijk om voor het slapen gaan een ‘slaapmutsje’ te nemen, maar alcohol zorgt ervoor dat de slaap minder diep is. In combinatie met omgevingsgeluiden slaap je dus juist minder goed.
Frisse lucht
Neem voldoende pauze tijdens de nachtdienst. Een kort dutje (10 tot 20 minuten), als dat mogelijk is, kan voor sommige mensen wonderen doen. Wakker? Ga naar buiten! Tijdens nachtdiensten krijgt het lichaam erg weinig natuurlijk licht. Het is daarom belangrijk om zo veel mogelijk naar buiten te gaan als je wakker bent.
Veel beweging
De meeste mensen die in de bakkerijsector ’s nachts werken, bewegen op het werk al veel. Maar bedenk dat dat soms heel eenzijdige bewegingen zijn. Zorg dus voor een goede conditie. Houd je lichaam in conditie door regelmatig te sporten, dagelijks te bewegen - minimaal 10.000 stappen per dag -, niet te roken en zo min mogelijk alcohol te nuttigen. Een gezond lichaam kan meer verdragen.
In gesprek over slapen
Voor werkgevers is het ook belangrijk om stil te staan bij de effecten van nachtwerk. Wordt er met roosters gewerkt? Zorg er dan voor dat er zo veel mogelijk ‘voorwaarts’ geroteerd wordt. Dit betekent: eerst dagdiensten, vervolgens late diensten en dan nachtdiensten. Door deze manier van roteren zijn de overgangen gemakkelijker. Maak daarnaast gebruik van periodieke medische screening als deze beschikbaar is. Gezondheidseffecten kunnen daarmee snel worden opgepikt, nog voordat deze tot serieuze problemen en verzuim leiden.
Praten over de effecten
Daarnaast is het belangrijk om in gesprek te gaan over nachtwerk en de effecten die dat heeft op medewerkers. Veel werkgevers vinden dit lastig, want hoe moet je het gesprek aangaan over slapen? Dat voelt al snel als een schending van privacy. Toch is dit nodig, want de werkgever is verplicht om risico’s van het werk te inventariseren en vast te leggen in een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E). Die risico’s kunnen leiden tot hoog verzuim, waardoor het ook een probleem wordt voor de werkgever. Wat helpt, is om de nachtwerker van advies te voorzien over werken in de nacht. Bijvoorbeeld door het geven van voedingsadvies en te wijzen op het belang om scherp te blijven tijdens het werk. Geef verder advies over het belang van beweging en van goed slapen.
Mocht er sprake zijn van problemen, kijk dan ook eens op de site van Veilig en Gezond in het bakkersbedrijf. Zij coördineren verschillende projecten van het Sociaal Fonds Bakkersbedrijf op het gebied van vitaal, veilig, gezond en stofarm werken. Op de website www.VeiligenGezond.com vind je meer informatie. Denk daarbij ook aan de gratis intake bij een psycholoog of bedrijfsmaatschappelijk werker als er sprake is van (beginnende) psychische klachten of overspannenheid.
Nachtwerk in de Cao Bakkersbedrijf
Nachtwerk is in de Cao Bakkersbedrijf gedefinieerd als een dienst die eindigt na 2.00 uur. In de Cao Bakkersbedrijf is over nachtwerk afgesproken dat: per jaar maximaal 140 nachtdiensten mogen worden ingepland; per 2 weken maximaal 38 uur tussen 0.00 uur en 6.00 uur mag worden gewerkt; in ambachtelijke bakkerijen alleen bij calamiteiten, in een periode van 4 weken tot maximaal 20 nachtdiensten mogen worden ingepland; en er na een serie van 3 tot en met 6 nachtdiensten een rustperiode van minimaal 36 uur is. Let op: voor leerlingen gelden aparte regels, die in de cao terug te vinden zijn.
