In november kwam in het nieuws dat bij autoproducent VDL Nedcar maar liefst de helft van de geteste medewerkers positief had getest op alcohol- en drugsgebruik. Het gaat dan in de meeste gevallen waarschijnlijk om resten van alcohol en drugs die in de vrije tijd zijn genuttigd. Hoe gevaarlijk is dit eigenlijk? En hoe zit dat dan met (voorgeschreven) medicijnen zoals slaapmiddelen of antidepressiva?
Het RIVM berekende dat alcoholgebruik van werknemers bedrijven bijna €2 miljard per jaar kost. Hiervan wordt €0,4 miljard veroorzaakt door ziekteverzuim naar aanleiding van alcoholgebruik en de overige €1,3 miljard door verminderde productiviteit. Cijfers van het Trimbos-instituut laten zien dat acht op de tien Nederlanders ouder dan 18 jaar weleens alcohol drinkt. Eén op de tien (9,2 procent) volwassen Nederlanders drinkt overmatig. 7,1 procent van de bevolking van 12 jaar of ouder had in 2017 cannabis gebruikt en 4,1 procent andere soorten drugs (bron: CBS).
Concentratie
Edwin Koomen is psychiater en Geneesheer Directeur bij verslavingskliniek Rodersana. Hij ziet mensen waarbij het gebruik van middelen tot een verslaving heeft geleid. Maar niet alleen verslaving is een probleem. ‘Mensen zijn zich niet altijd bewust van de effecten van alcohol- of drugsgebruik in de vrije tijd.’ Alcohol en drugs kunnen nog vrij lang in het bloed aanwezig blijven, wat risico’s met zich meebrengt. ‘Alcohol en verschillende soorten drugs hebben invloed op het concentratievermogen en het reactievermogen. Dit is ronduit gevaarlijk als er gewerkt wordt met machines. Zeker omdat dit soort middelen ook kunnen leiden tot zelfoverschatting. Je laat bijvoorbeeld iets in de mixer vallen en denkt dat je het er nog wel even uit kunt halen.’ Deze effecten zorgen ervoor dat er een grotere kans is op het maken van fouten. ‘Je wordt slordiger, wat de kwaliteit van het geleverde werk niet ten goede komt. Ook de eigen beoordeling van het geleverde werk is minder kritisch.’
Medicijngebruik
Niet alleen alcohol- en drugsgebruik kunnen risico’s meebrengen voor het werk. Dit geldt ook voor bepaalde medicijnen. 1,1 miljoen Nederlanders slikken antidepressiva en één op de tien Nederlanders gebruikt weleens slaapmiddelen. Hoewel dit vaak op voorschrift van een arts gebeurt, heeft het wel effecten op het werk, stelt Koomen. ‘Deze medicijnen, maar ook bijvoorbeeld sterke pijnstillers, hebben enorme effecten op het concentratievermogen en het reactievermogen van mensen. Het blijft vrij lang in je bloed. Neem een simpel ‘inslapertje’. Na 6 tot 8 uur circuleert nog de helft van de stof in je bloed. De volgende dag op je werk heeft dat dus echt nog effect. Als je vaker slaapmiddelen gebruikt, kan er bovendien sprake zijn van stapeling. Chronisch gebruik veroorzaakt concentratie- en geheugenproblemen.’
Koomen waarschuwt dat de effecten niet onderschat moeten worden. ‘Het feit dat je bij gebruik van antidepressiva en verschillende andere medicijnen niet mag autorijden, zegt natuurlijk wel iets over de effecten op het concentratie- en reactievermogen en dat geldt dus ook bij het werken met machines. Realiseer je dat je mogelijk minder alert bent.’
Zeker als je net start met dit soort medicijnen of als de dosis is verhoogd, zou het volgens Koomen dan ook geen slecht idee zijn om dit bij je werkgever aan te geven en de eerste twee weken bijvoorbeeld niet met gevaarlijke machines te werken. Als je er een beetje aan gewend bent en in de gaten hebt hoe je lichaam reageert, kun je kijken of je je normale werk weer kunt oppakken.
Afspraken maken
Met al deze risico’s, is het belangrijk om eens stil te staan bij het gebruik van middelen. Een biertje, een pilletje in het weekend of een slaappilletje om aan je nachtrust te komen; het komt veel voor. Veel mensen zijn zich onvoldoende bewust van de effecten op het werk.
Mary Vos werkt bij Gimd, een specialist in bedrijfsmaatschappelijk werk. Ze vertelt dat het belangrijk is om op het werk duidelijke regels te hebben over het in bezit hebben en gebruik van alcohol, drugs en medicijnen en hoe er wordt omgegaan met alcoholgebruik op personeelsfeestjes. Ook voor eventuele sancties moet je regels hebben. Natuurlijk moet je hier over communiceren. ‘Bespreek het beleid en leg uit wat effecten en risico’s zijn. Vertel ook waar medewerkers terechtkunnen voor vragen of hulp.’
Problematisch gebruik
Als het ‘recreatieve’ gebruik echt tot problemen leidt, is het belangrijk om actie te ondernemen.
Koomen: ‘Bij xtc-gebruik in het weekend merk je bijvoorbeeld dat mensen zich op maandag een beetje down voelen, geen zin hebben, zich verslapen. Later in de week komt dat dan weer goed. Dit is natuurlijk wel een probleem voor het functioneren.’ In het ergste geval raakt iemand echt verslaafd. ‘Typische signalen van problematisch gebruik zijn onder andere de geur, bijvoorbeeld bij een alcoholist. Ook veel kortdurend verzuim, zoals telkens één dag, is opvallend. Zeker als dat telkens op maandag is.’ Vos vult aan: ‘Let ook op gedragsveranderingen. Bijvoorbeeld mensen die met trillende handen staan te werken, of ineens onderlinge irritaties krijgen die er voorheen nooit waren.’
Als je als leidinggevende het idee hebt dat iemand een probleem heeft, is het belangrijk om het gesprek aan te gaan. Koomen geeft aan dat het belangrijk is om geen verwijten te maken. ‘Beschrijf wat je ziet of ruikt en stel open vragen: ‘Heb je een probleem?’, ‘Zie je het zelf als een probleem?’, ‘Heb je weleens overwogen om hulp te zoeken?’.’ Geef aan dat je kunt helpen en vraag of het mogelijk is om hierover in gesprek te blijven. Zo’n gesprek is natuurlijk lastig als mensen alles ontkennen.
Koomen: ‘Mensen die echt verslaafd zijn, zijn vaak erg goed in liegen. Ze schamen zich. De gedachte dat ze met hun verslaving moeten stoppen, is zo beangstigend dat ze blijven ontkennen.’ Als werkgever heb je echter wel een plicht om hulp aan te bieden. Vos: ‘Als iemand ontkent, kun je wel aangeven dat je het belangrijk vindt dat iemand eens met een bedrijfsmaatschappelijk werker gaat praten (zie kader). Dat is een externe partij met volledige geheimhoudingsplicht. Dit voelt veiliger.’ Als iemand echt niets wil en het gebruik heeft effecten op het functioneren van de werknemer, kan het uiteindelijk nodig zijn om juridische stappen te nemen. Vos: ‘Je kunt niet zomaar iemand ontslaan voor verslaving. Er moet eerst hulp worden aangeboden en er moeten waarschuwingen zijn gegeven. Een duidelijk beleid is ook hiervoor van belang.’
Controles?
Bij Nedcar werden steekproefsgewijs controles gehouden. Dit wordt echter als een ernstige inbreuk op de privacy gezien en als werkgever kun je dus niet zomaar beslissen om te gaan testen. Vos: ‘Bij piloten bijvoorbeeld, of mensen die in hoogwerkers zwaar materiaal verplaatsen, zijn de risico’s, ook voor anderen, aanzienlijk. Bij een bakker zal dit toch iets anders beoordeeld worden. Hoe dan ook kunnen controles alleen worden ingevoerd als hier vooraf duidelijke afspraken over zijn. Het moet in het beleid zijn opgenomen, iedereen moet hiervan op de hoogte zijn en het moet juridisch getoetst zijn.’
Hulp?
Merk je dat jijzelf of een werknemer problemen ondervindt als gevolg van het gebruik van middelen? Dan is het goed om daar eens over in gesprek te gaan. Het Sociaal Fonds Bakkersbedrijf heeft hiervoor een overeenkomst gesloten met Gimd bedrijfsmaatschappelijk werk. Je kunt jezelf of een medewerker gratis aanmelden voor een intake via Veiligengezond.com/gezond-werken.
Vraag je je af of je gebruik van middelen problematisch is? Denk je dat je misschien verslaafd bent en wil je daar (anoniem) over in gesprek? Dan kun je 24/7 contact opnemen met Rodersana via (088) 008 89 55. Of kijk op Rodersana.nl.
