De cijfers liegen er niet om. Inspectie SZW meldt dat maar liefst 16,1 procent van alle arbeidsongevallen in Nederland wordt veroorzaakt door ‘contact met bewegende delen van een machine’. ‘Even snel de afweger schoonkrabben. Ik kijk heus wel uit en doe het altijd zo.’ Maar ook deze 16,1 procent was er van overtuigd dat het wel goed zou gaan. Als je wat dieper kijkt naar de oorzaken, blijken ongevallen met machines eigenlijk nooit te worden veroorzaakt door het falen van een machine. Uit dossieronderzoek van het RIVM komen geen ongevallen naar voren waarbij een technisch mankement als directe oorzaak ervan kan worden aangemerkt. Wel zijn situaties aangetroffen waarin:
- er onvoldoende veiligheidsmaatregelen werden getroffen;
- het arbeidsmiddel niet werd gebruikt waarvoor het bedoeld is;
- werknemers er voor kozen zelf een storing te verhelpen; of
- een ‘work around’ werd gecreëerd zodat zij verder kunnen met hun werkzaamheden.
Ook in de bakkerijsector gebeuren ongevallen die naar deze vier oorzaken zijn te herleiden. Om ongelukken te voorkomen, dienen werkgevers maatregelen te nemen en hun medewerkers te instrueren over veilig werken met machines. Maar ook werknemers hebben een verantwoordelijkheid. Zij dienen de maatregelen te gebruiken en de werkprocedures te volgen.
Afgeleid
De machines die in bakkerijen worden gebruikt zijn in principe wel veilig, maar machines kunnen grote gevaarlijke dingen worden als mensen er niet goed mee omgaan. Gevaarlijke situaties ontstaan bijvoorbeeld doordat afschermingen of beveiligingen worden verwijderd omdat gebruikers ze onhandig vinden. Maar die afschermingen en beveiligingssystemen zijn er niet op gezet om mensen het leven moeilijk te maken, maar juist om ze te beschermen.
Bij deegafmeetmachines wordt de beschermingsrand, die ervoor zorgt dat je niet met je handen bij de bewegende delen kunt komen, nog wel eens verwijderd tijdens het schoonkrabben. Ook wordt soms de afweger niet stilgezet om het restdeeg te verwijderen, omdat dat tijd bespaart. Twee maatregelen die ongelukken moeten voorkomen.
Medewerkers denken wellicht dat zij echt wel uitkijken, maar het gaat mis als zij worden afgeleid. Ze zullen niet de eerste zijn die uitschieten als er ineens iemand roept. Of ze laten de krabber vallen en willen die er snel nog even uithalen. En toen kwam het blad voorbij... Een moment van onachtzaamheid: het kan echt iedereen overkomen.
Medewerker zwaargewond bij ongeval. Volgens de de woordvoerder van de Arbeidsinspectie kwam het slachtoffer met zijn bovenlijf klem te zitten in een machine”
Storingen verhelpen
Ook bij een storing in een machine kunnen gevaarlijke situaties ontstaan. ‘De machine moet blijven draaien, want de productie moet doorgaan’, is het gevoel. Om die reden kiezen medewerkers er nogal eens voor om de storing te verhelpen terwijl de machine blijft draaien. Bijvoorbeeld in de bollenkast of als er een zakje in de inpakmachine scheef gaat. Snel die hand in de machine…
Ongelukken liggen ook op de loer als er meerdere mensen betrokken zijn bij een storing. Meestal is er dan sprake van miscommunicatie. Bijvoorbeeld als iemand roept ‘Kan hij aan?’ en verstaat ‘Ja!’, terwijl er werd gezegd ‘Hè?’.
Maatregelen
Het is dus belangrijk dat er in het bedrijf maatregelen worden genomen om te voorkomen dat er vingers worden afgehakt of (delen van) mensen klem komen te zitten. In de arbocatalogus voor industriële bakkerijen (Arbocatalogusbakkerij.nl) staan de maatregelen beschreven voor industriële bakkerijen om veilig te werken met machines. Veel van deze maatregelen zijn ook toe te passen en aan te bevelen voor ambachtelijke bakkerijen.
De belangrijkste punten waarop moet worden gelet bij het werken met machines:
- Machineveiligheid. Bij nieuwe machines moet worden beoordeeld of ze voldoen aan de eisen en welke maatregelen moeten worden genomen om veilig te kunnen werken. Bij bestaande machines: onderhoud en toepassing van de maatregelen.
- Afschermen bewegende delen.
- Lock out – tag out, om te voorkomen dat machines kunnen worden ingeschakeld tijdens onderhouds- of schoonmaakwerkzaamheden.
- CE-markering: machines moeten voldoen aan de Europese wet- en regelgeving.
- Instructies. Machines mogen alleen worden bediend door gekwalificeerde mensen. De werkinstructies moeten begrijpelijk en duidelijk zijn.
Bekijk de arbocatalogus voor concrete maatregelen.
Wat kun je als medewerker doen?
Als medewerker ben je zelf verantwoordelijk voor je eigen veiligheid en indirect ook voor die van anderen. Ook Inspectie SZW legt een deel van de verantwoordelijkheid bij de werknemer, bijvoorbeeld als er een ongeluk gebeurt doordat een afscherming is weggehaald. Je kunt hiervoor als werknemer dan ook een serieuze boete krijgen. Kijk eens kritisch naar wat je doet. Creëer je door je gedrag gevaarlijke situaties? Zet je machines uit voordat je met je handen op plekken in de machine komt waar je normaal niet hoort te komen? Je werkt dagelijks met de machines en herkent de geluiden. Bij die klik kun je dit doen, als je dat hoort, kun je dat doen. Maar realiseer je goed dat het ineens mis kan gaan als je even wordt afgeleid.
Vraag je ook eens af waarom je eigenlijk risico’s neemt. Wellicht voel je druk om productie te halen, maar voor wie doe je dat nu eigenlijk? Voor je baas? Is het je waard om daar het risico voor te lopen om ledematen te verminken? Denk niet dat het jou nooit overkomt, want dat dachten de mensen die in de krantenkoppen staan ongetwijfeld ook.
Het is belangrijk om potentieel gevaarlijke omstandigheden te signaleren. Wijs ook elkaar op dergelijke situaties. Wordt de beveiliging verwijderd die zorgt dat de machine stil wordt gezet zodra er een klep open gaat? Accepteer het niet! Je denkt dat je wel oplet, maar aan het einde van de dag ben je moe of je wordt even afgeleid. Het gaat om de veiligheid van jezelf en die van je collega’s.
Werkgevers
Let als werkgever en leidinggevende goed op veilige werkomstandigheden. Zorg dat de procedures helder zijn. Realiseer je ook dat grote druk op het realiseren van productie ertoe leidt dat medewerkers geneigd zijn de veiligheidsnormen los te laten. Kijk bij de aanschaf van machines kritisch naar de veiligheid. Zorg dat machines voldoen aan de eisen, maar overweeg ook of het mogelijk is om bijvoorbeeld een gesloten systeem te gebruiken, waardoor het überhaupt niet mogelijk is om met handen bij bewegende onderdelen te komen.
Als leidinggevende is er ook een toezichthoudende taak. Zorg dat medewerkers de risico’s en de maatregelen kennen en accepteer het niet dat afschermingen worden verwijderd. Een ongeluk, dat wil je zeker niet meemaken. 
