Liefst wil de 54-jarige kunstenaar, uitvinder en technoloog Ap Verheggen de elementen met elkaar laten harmoniëren en samenwerken, maar voor het zover is, is er The battle, zoals hij het zelf zegt. ‘Tjonge, wat een gevecht om het voor elkaar te krijgen’, vertelt hij vanuit zijn werkplaats in Schiedam, te midden van de bedrijvigheid in het havengebied.
Violet licht
Binnen heerst een bijna serene rust, zo lijkt het. Lampen geven violet licht af en kleuren de ruimte waar zijn installatie Van Brood tot Bloem staat opgesteld: uit lange repen brood groeien tarwehalmen, de bloemen komen later. Koelelementen die boven de installatie hangen vangen het vocht uit de lucht en laten dat druppelsgewijs op het tarwegras vallen. Zonnepanelen op het dak van de werkplaats leveren de energie voor de lampen en voor deze koelkegels, waarvan het bovenste deel ook warmte kan afgeven. Op die manier kan het klimaat binnen worden beheerst.
In een time-lapse is te zien welke battle er gaande is: de tarwehalmen leveren de hele dag een gevecht met elkaar. Om ruimte, om voeding, om water. ‘Het zijn echt eenlingen, ze houden geen rekening met elkaar’, lacht Verheggen. De kunstenaar/uitvinder levert op zijn beurt een strijd met de techniek, die het mogelijk moet maken om water uit de lucht te vangen met behulp van koude en zonne-energie. Die strijd gaat hij winnen.
Op zijn internationale website staat te lezen:
‘The result of this tough battle between nature’s laws and a new technology will be presented at the exhibition ‘De Kunst van Brood’ in Amsterdam.’
Zelf water winnen en voedsel verbouwen
Verheggen borduurt met Van Brood tot Bloem voort op projecten waaraan hij wereldwijd al jaren werkt. Met zijn kunstwerk laat hij zien hoe de mens volledig zelfvoorzienend water kan winnen en voedsel kan verbouwen. Off-grid heet dat. Het experiment gaat over circulaire teelt.
Het brood in deze installatie is de voedingsbodem voor nieuw brood: de tarwe haalt voeding uit het brood en uit de omgevingslucht. De time-lapse, gemaakt door filmmaker Hessel Waalewijn, is straks naast het kunstwerk te zien in Het Sieraad in Amsterdam.
(tekst loop door onder de video)
'Bakkers zijn ook kunstenaars'
Net als de andere acht kunstenaars die meedoen aan het project De Kunst van Brood, kreeg Ap Verheggen de vraag voorgelegd of hij een werk kon maken met brood in de hoofdrol. ‘Ik ben aan het denken geslagen: voor het bakken van brood zijn technische processen nodig, maar bakkers werken ook op intuïtie. Zij voelen wat er gebeurt met het levende materiaal waarmee ze werken, ook zij zijn kunstenaars. Brood is natuur. Water maken is proberen de natuur te beheersen. Zo is dit idee ontstaan.’
Verheggen werkt in het project samen met compagnon Peter van Geloven, met wie hij kantoor houdt. Samen verzorgen ze de planten. ‘We laten de installatie haar eigen gang gaan, om te zien wat er gebeurt, maar we kunnen wel sturen. Er moet hier elke dag iemand zijn om dat in de gaten te houden. Met koude, water en licht kunnen we de gewassen volledig conditioneren naar het moment waarop wij willen dat ze uitgegroeid zijn. Die techniek kunnen we overal toepassen.’ Lachend: ‘Voor ons is er ook geen verschil tussen zomer- en wintertarwe, dat was nog lastig uitleggen aan de tarweleverancier.’
Gebakken lucht
Tegelijkertijd wil de kunstenaar laten zien dat de natuur uiteindelijk de baas is. ‘Je zult er rekening mee moeten houden dat de natuur en de omstandigheden veranderen, het is levende materie waarmee je werkt. Mensen zien niet meer dat brood een levend iets is. Dat willen we met deze installatie duidelijk maken. Brood is massa die bestaat grotendeels uit lucht. Want hoe kan het anders dat in deze installatie, met minimale middelen, toch plantjes groeien? Een deel van de voeding zit kennelijk in de lucht. Daarom is de term gebakken lucht toepasselijk: voeding zit in de lucht. Voor bakkers is dit een bewijs dat – hoe je het ook wilt doen – de natuur altijd leidend is. Zelfs in hele grote bakkerijen is intuïtie daarom nog altijd belangrijk.’
'Mijn eigen regenbuien'
Het is duidelijk dat deze technologie veel verder reikt dan een creatief idee voor dit kunstproject, dat de aandacht op een andere manier op brood wil vestigen. Ap Verheggen biedt de wereld een helpende hand bij nopende vraagstukken. Het gaat om een revolutionaire ontwikkeling die wereldwijd de aandacht heeft, hij wint waar ter wereld ook water uit de lucht. ‘In de lucht is namelijk altijd water aanwezig. Hoe warmer de omgeving, hoe meer vocht. Ik maak mijn eigen regenbuien.’
De hoop van Verheggen is dat universele organisaties en overheden de ontwikkeling oppakken en (ook financieel) gaan aanjagen. Intussen is hij een geliefd spreker op universiteiten en bij sommige regeringspartijen in onder meer het Midden-Oosten. Bloomberg filmde onlangs bij hem. Voor het Nederlandse Ministerie van Defensie vloog Verheggen naar Mali om er water te winnen voor de manschappen. Hij krijgt verzoeken voor spreekbeurten vanuit de Verenigde Naties en Arabische landen. Boeren uit het Amazonegebied vragen of hij daar water kan komen maken. ‘Midden in het Amazonegebied vragen ze om water!’
De discussie voorbij
Voor Verheggen is klimaatverandering geen vraagstuk, maar een gegeven. De discussie over klimaatverandering is hij allang voorbij. Deal er maar mee! ‘Ik heb vijftien jaar op de Noordpool doorgebracht om te filmen en aan kunstprojecten te werken. De extremen zijn zo groot geworden dat ik de natuur zag veranderen van bondgenoot in een onbetrouwbare partij. Ik bemoei me niet eens met de discussie over klimaatverandering. Als ik zeg dat we nu moeten ingrijpen, bedoel ik dat we moeten anticiperen op iets wat niet te stoppen is.’
Watertekorten wakkeren in toenemende mate conflictsituaties aan, waardoor (burger)oorlogen en migratie toenemen. Door te zorgen voor waterwinning uit de lucht, kunnen die conflicten worden beperkt en misschien zelfs voorkomen. In gesloten containers/kassen kunnen gewassen worden geteeld met belachelijk weinig water. Mensen kunnen weer zelfvoorzienend worden.
'A matter of survival'
'It's a matter of survival. Iedereen wil overal ter wereld steeds meer water', aldus de kunstenaar, die tijdens zijn verblijven op de Noordpool aan den lijve heeft ervaren hoe snel temperaturen kunnen stijgen en ijsbergen ineens uiteen kunnen spatten. Vanuit die gedachte werkt hij sinds 2010 aan oplossingen. Vanaf het moment dat een gletsjer explodeerde waarop hij net een van zijn bekendste kunstwerken – Inuit Expression - had geplaatst, wil hij een tegenbeweging laten zien. ‘Ik bouwde een gletser in de woestijn. Met zonnepanelen hebben we ijs gecreëerd, om te laten zien dat het kan.’
(tekst loopt door onder de video)
Mede met het kunstproject wil Verheggen de actualiteit rondom het klimaat in een ander perspectief plaatsen.
